از 10 سال پیش تاکنون حدود 40 میلیارد مترمکعب CNG در کشور مصرف شده که این به معنای صرفه‌جویی در مصرف 40 میلیارد لیتر بنزین است
گفتگو: احمد مددی ار دانش نفت
گزارش مجله صنعت CNG به نقل از دانش نفت: گاز طبیعی یکی از پاک‌ترین سوخت‌های جهان است که به دلیل انتشار بسیار کم آلودگی، به عنوان سوخت سبز معروف شده است. خوشبختانه این انرژی مفید به وفور در کشورمان یافت می‌شود به طوری که از حجم کل ذخایر گازی جهان که حدود 190 تریلیون مترمکعب است، حدود 35 تریلیون مترمکعب آن در ایران است. به این معنا کشورمان دارنده 18.2 درصد کل ذخایر گازی و بزرگترین دارنده منابع گازی شناخته شده جهان است. با این آمارها بی دلیل نیست که تصمیم‌گیران و تدبیرپردازان کشور، برنامه‌ریزی گسترده‌ای برای بهره‌برداری از گاز طبیعی در بخش‌های مختلف صنعتی، خانگی، خودرویی و … انجام داده‌اند. یکی از بخش‌هایی که در سال‌های اخیر در زمینه استفاده از گاز، پیشرفت بسیار خوبی داشته، صنعت CNG است. این موضوع با توجه به آلودگی هوا که در شهرهای بزرگ کشور به معضلی همه‌جانبه تبدیل شده بسیار راهگشاست و بدون تردید استفاده از گاز طبیعی در خودروها با توجه به حجم بسیار پایین آلودگی آن و مزیت‌های کشور در این زمینه، می‌تواند آینده راهبرد انرژی ایران در حوزه حامل‌های انرژی باشد. برای آگاهی از فعالیت‌های انجام گرفته در صنعت CNG کشور با مهندس امیر وکیل‌زاده، مدير طرح احداث و توسعه جايگاه هاي CNG در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران گفت‌وگو کردهایم. او که حدود 26 سال در بخش های مختلف شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران به ایفای نقش موثر پرداخته است و اینک تنها متولی این صنعت در کشور محسوب می شود، آینده صنعت CNG در کشور را بسیار روشن ارزیابی می کند. او تصور خودروهای گازسوز به مثابه «بمب متحرک» را کاملا نادرست می داند و برای آن هم دلایل متقن و منطقی ارایه می نماید. خواندن این مصاحبه را به خوانندگان گرامی نشریه توصیه می کنیم.
جناب آقای مهندس، لطفاً در ابتدا رزومه‌ای از سوابق، تحصیلات و فعالیت‌های خود در عرصه صنعت نفت و انرژی کشور بفرمایید.
بنده در سال 1368 در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران استخدام شده و در طی این سال‌ها در واحدهای فنی و پروژه‌های مختلف این شرکت کار کرده‌ام. از سال 1385 وارد طرح CNG شده و با سمت‌های مجری طرح حوزه غرب، رییس برنامه‌ریزی و در نهایت معاون اجرا و بهره‌برداری در این طرح فعالیت داشته‌ام. مدرک فوق لیسانس بنده مدیریت پروژه و لیسانسم مهندسی برق است و از شهریورماه سال 93 نیز به سمت مدیر CNG در این شرکت منصوب شدم.
فعالیت‌های CNG در کشور از چه زمانی آغاز شد؟
فعالیت‌ها و پروژه‌های مربوط به CNG در کشور عملاً در سال 1383 و در شرکت ملی پخش نیز در سال 1384 شروع شد که شامل ساخت جایگاه‌های دو منظوره بود. همانطور که می‌دانید کلیه وظایف مربوط به CNG اعم از تک‌منظوره، چند منظوره و بخش خودرویی از اواخر سال 88 به شرکت ملی پخش واگذار شد و تا به امروز ما افتخار خدمت به مردم در این بخش را داریم.
از ابتدای تحویل گرفتن مسئولیت بخش CNG کشور توسط شرکت ملی پخش و جنابعالی، این بخش چه وضعیتی داشت؟
این شرکت در ابتدا به دنبال شناسایی جایگاه‌های با قابلیت تبدیل شدن به جایگاه‌های چند منظوره و نصب و راه‌اندازی آنها بود و ارتباط تنگاتنگی بین شرکت ملی پخش و شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور وجود داشت. ولی در اواخر سال 88 دستوری مبنی بر یکپارچه‌سازی و واگذاری مدیریت بخش CNG به شرکت ملی پخش صادر شد. در این راستا با هماهنگی‌های انجام شده و تنظیم صورتجلسه‌های مربوطه، قراردادهایی که همچنان کار اجرایی داشتند از جمله قراردادهای تبدیل خودرو (کارگاهی و کارخانه‌ای) و تبدیل جایگاه‌های تک منظوره به چند منظوره به شرکت ملی پخش منتقل شدند. بنابراین شرکت ملی پخش وارد بخش خودرویی هم شد و عملاً این شرکت به عنوان تنها متولی CNG در سطح کشور شناخته شده و از آن پس فعالیت‌های مرتبط را ادامه داده است.
در حال حاضر چه تعداد جایگاه CNG در سطح کشور وجود دارد؟ برنامه‌های شما تا پایان سال چیست و چه چشم‌اندازی را برای آینده ترسیم کرده‌اید؟
هم‌اکنون 2298 تجهیز راه‌اندازی شده در سطح کشور وجود دارد، البته تعهدات وزارت نفت در این زمینه 2500 تجهیز بوده که از محل منابع داخلی خود تامین نموده و به بخش خصوصی به صورت بلاعوض تحویل داده است ولی در صورت تامین زمین توسط شهرداری‌ها، هم تجهیزات و هم ساخت، نصب، راه‌اندازی انشعابات و … از محل منابع داخلی وزارت نفت تامین شده است. از این تعداد، حدود 1300 جایگاه در اختیار شهرداری و 1000 جایگاه متعلق به بخش خصوصی است. در حال حاضر در جایگاه‌های کشور به طور روزانه حدود 20 میلیون مترمکعب CNG مصرف می‌شود که از این لحاظ رتبه نخست دنیا را در اختیار داریم. همچنین حدود 3 میلیون و پانصد هزار خودرو گازسوز در کشور به صورت کارخانه‌ای و کارگاهی وجود دارد.
استفاده از CNG برای کشور چه فوایدی دارد که دولت به دنبال گسترش این مقوله است؟
به نظر من از دو منظر اقتصاد دولتی و خصوصی باید به این موضوع نگاه کنیم. از منظر اقتصاد دولتی جایگزینی CNG به جای بنزین به معنای صرفه‌جویی در مصرف بنزین است و این در شرایطی که هنوز هم بخشی از بنزین مورد نیاز کشور از خارج تامین می‌شود بسیار مهم است. بنابراین اگر صنعت CNG در کشور گسترش نیافته و قرار بود به جای 20 میلیون مترمکعب گاز، معادل روزانه 20 میلیون لیتر دیگر بنزین وارد کشور شود، حجم زیادی از سرمایه‌های کشور در این زمینه صرف می‌شد. این امر تاثیر زیادی در اقتصاد ملی داشته و علاوه بر آن فواید زیست محیطی فراوانی هم برای کشور دارد چرا که آلایندگی CNG بسیار کمتر از بنزین و سایر سوخت‌های مایع است و عملاً به آن سوخت سبز می‌گویند. ما اگر حتی بهترین بنزین موجود در سطح دنیا را هم وارد کنیم به هر حال آلودگی بالایی ایجاد می‌کند ولی با گسترش استفاده از CNG می‌توانیم تا حدود زیادی از این آلودگی‌های زیست محیطی که گریبان‌گیر کشور و به‌ویژه شهرهای بزرگ و صنعتی است رها شویم. این مساله از منظر اقتصاد بخش خصوصی نیز قابل بررسی است. ورود یک صنعت جدید به کشور در 10 سال گذشته نیازمند خدمات مختلف از جمله پشتیبانی، جانبی و مدیریتی بوده و به طور گسترده‌ای در کشور اشتغال ایجاد کرده به طوری که در حال حاضر حدود 35 هزار شغل مستقیم در صنعت CNG ایجاد شده است. از سوی دیگر CNG در مقایسه با بنزین، ارزان‌تر است به نحوی که قیمت یک مترمکعب گاز (معادل یک لیتر بنزین) حدود 440 تومان است یعنی مصرف‌کننده حدود 40 درصد مبلغ بنزین را پرداخت و به همان میزان ارزش حرارتی دریافت می‌کند. بنابراین صنعت CNG برای مصرف‌کننده و بخش خصوصی به عنوان تولیدکننده تجهیزات، مدیریت جایگاه‌ها و ساخت داخل تاثیرگذار بوده و اشتغال‌زایی و ارزش افزوده فراوانی نیز ایجاد می‌کند. در زمینه ساخت داخل تجهیزات نیز اقدامات ارزشمندی صورت گرفته به طوری که در بخش خودرویی همه وسایل مورد نیاز (مخزن، کیت، اتصالات و …) از داخل کشور تامین می‌شود. همچنین در حوزه جایگاه‌ها و در برخی برندها بیش از 70 درصد ساخت داخل انجام شده و در 30 درصد باقیمانده نیز برنامه‌ریزی خوبی برای این مهم در حال انجام است برای نمونه تاکنون در زمینه ساخت مخزن جایگاهی اقدامی در کشور صورت نگرفته ولی با کمک بخش خصوصی در تلاشیم این تجهیز مهم را ساخت داخل نموده و گواهینامه‌های لازم را کسب نماییم.
به فواید زیست محیطی CNG اشاره کردید. به نظر می‌رسد این موضوع در زمینه مسئولیت اجتماعی صنعت نفت نیز قابل طرح باشد. نظر شما در این زمینه چیست؟
آنچه مسلم است صنعت نفت این مسئولیت را دارد، به آن واقف است و بخشی از آن در صنعت CNG پاسخ داده می‌شود. از 10 سال پیش تاکنون حدود 40 میلیارد مترمکعب CNG در کشور مصرف شده که این به معنای صرفه‌جویی در مصرف 40 میلیارد لیتر بنزین است و به همین میزان در کاهش آلودگی هوا و جلوگیری از انتشار ذرات معلق نقش دارد.
آقای مهندس؛ بحث امنیت در مقوله CNG همواره مطرح بوده و گاهی اتفاقاتی در این زمینه در کشور روی داده است. پرسش من این است که در زمینه افزایش امنیت جایگاه‌ها و خودروها تاکنون چه اقداماتی انجام شده است؟
در این مورد باید دو مقوله خودرو و جایگاه را به طور جداگانه بررسی کنیم. در زمینه خودروی گازسوز، متاسفانه یک اصطلاح نادرست و غیرفنی به نام «بمب متحرک» وجود دارد که بنده همواره با ارائه مستنداتی این ادعا را تکذیب کرده‌ام چرا که حتی یک بار نیز مشاهده نشده حادثه‌ای برای خودروی گازسوز در حال حرکت روی داده باشد که البته دلیل علمی دارد. زمانی که خودرو در حال حرکت است در واقع به دلیل مصرف، فشار مخزن گاز کاهش می‌یابد در حالی که انفجار همیشه به دلیل افزایش فشار اتفاق می‌افتد. پس اگر قرار بر انفجار باشد باید در جایگاه‌ها صورت گیرد و تاکنون نیز حوادث روی داده به همین شکل بوده است. بنابراین نگران کردن اذهان عمومی مردم مبنی بر اینکه خودروهای گازسور بمب متحرک هستند نادرست بوده و هیچ پایه و اساس علمی ندارد. در مورد جایگاه‌ها نیز باید بگویم دلایل مختلفی ممکن است باعث بروز انفجار شود. برای مثال تعدادی از خودروها یا در کارخانه یا در کارگاه‌های مجاز طرف قرارداد به دوگانه‌سوز تبدیل شده‌اند که در این موارد نظارت‌های لازم از سوی بازرسان سازمان ملی استاندارد انجام شده و گواهینامه‌های مربوطه صادر شده است که بنده نام این فرایند را تبدیل مجاز می‌نامم. اما متاسفانه در سطح کشور تعدادی از خودروها نیز به صورت غیرمجاز به گازسوز تبدیل می‌شوند که هیچ‌گونه نظارتی روی آن انجام نمی‌شود. هنگامی که ستاد مدیریت حمل‌ونقل سوخت، ستاد تبصره 13 نام داشت یک سری مصوبه صادر و وظایف مختلفی را برای ارگان‌ها مشخص کرد. برای مثال وزارت نفت به عنوان مسئول ساخت جایگاه‌ها و تبدیل خودروها و موسسه استاندارد مسئول نگارش استانداردها تعیین شدند و وظیفه بازرسی ادواری خودروها بر عهده وزارت کشور و مسئولیت جلوگیری از فعالیت کارگاه‌های غیرمجاز به وزارت بازرگانی سابق محول شد. در این زمینه وزارت کشور با وجود کارهای ارزنده خود، هنوز در زمینه بازرسی اقدامی انجام نداده است. البته با جلسات مشترکی که با آنها داشتیم اعلام کرده‌اند به زودی نظارت را آغاز خواهند کرد. به طور مشخص باید بگویم خودرویی که 10 سال پیش به دوگانه‌سوز تبدیل شده و در حال تردد است و باید در این مدت بازرسی‌های دوره‌ای روی آن انجام می‌شده ولی متاسفانه هیچ بازرسی روی آن صورت نگرفته است، می‌تواند خطرات زیادی را به بار بیاورد. با این حال، ما با بررسی حوادث روی داده به این نتیجه رسیدیم به جز دو سه مورد حادثه‌ای که به دلیل جانمایی بد مخزن اتفاق افتاد، بقیه حوادث به دلیل استفاده از مخازنی است که مبداء تبدیل آن مشخص نیست. در این حوادث یا مخزن دستکاری شده، برش خورده و دوباره جوشکاری شده است و یا اینکه فرایند تبدیل در جایی انجام شده که مخزن استاندارد نبوده و این موضوع باعث شده است در نخستین سوختگیری، حادثه اتفاق بیفتد. بنابراین اگر موارد غیرمجاز را از تعداد حوادث کم کنیم، تعداد حادثه‌ها به حدی پایین می‌‌آید که با اطمینان می‌توان از امن بودن CNG صحبت کرد. در زمینه جایگاه‌ها نیز در سال‌های گذشته همکاری خوبی با سازمان ملی استاندارد برای تدوین استانداردها، آموزش بازرسان و … داشته‌ایم که باعث شده بازرس‌های آماده و خبره‌ای برای بازرسی جایگاه‌ها اقدام کنند به طوری که در حال حاضر 1500 جایگاه از حدود 2300 جایگاه موجود مورد بازرسی قرار گرفته‌اند که از این تعداد حدود 350 جایگاه موفق شده‌اند تاییدیه بازرسان را کسب کنند و بقیه نیز با ایرادهایی مواجه شده و در حال رفع آنها هستند. با توجه به اینکه این بازرسی‌ها عملاً از اواخر سال 93 آغاز و استاندارد آن در سال 92 اجباری شده است بنابراین در بحث جایگاهی نسبت به خودرویی سرعت بیشتری داشته‌ایم که باعث شده میزان بروز حوادث کاهش یابد.
جناب آقای مهندس، به نظر جنابعالی به عنوان کارشناسی که سال‌ها در عرصه CNG فعال بوده‌اید، چه تدبیری برای برخورد با کارگاه‌های غیرمجاز تبدیل خودروها باید اندیشیده شود؟
ما اعتقاد داریم با توجه به شرایط اقتصادی کشور، شاید بستن کارگاه‌ها که به منزله از بین بردن اشتغال چند نفر است، راه‌حل درستی نباشد. بنابراین توصیه ما این است که جلوی تبدیل غیرمجاز در این کارگاه‌ها گرفته شده ولی خدمات پس از فروش توسط آنها ارائه شود. به نظر من بزرگترین راهکار در مورد بحث مخزن و خودرو این است که بازرسی ادواری یعنی معاینه فنی خودروهای گازسوز راه‌اندازی شده و بانک اطلاعاتی از کلیه خودروها حتی آنهایی که به صورت مجاز تبدیل نشده ولی ممکن است استاندارد باشند انجام شده و گواهینامه‌های مربوطه برای آنان صادر شود. در این شرایط است که پلیس برای برخورد با خودروهای گازسوزی که بازرسی نشده و برچسب مورد نظر را ندارند می‌تواند اقدام کند. پس مقدمه این موضوع انجام بازرسی ادواری خودروها، صدور برچسب و کارت و پیرو آن تشکیل بانک اطلاعاتی است که باعث می‌شود به راحتی به آمار خودروهای غیرمجاز هم دسترسی پیدا کنیم.
چه تسهیلاتی برای ایجاد جایگاه CNG در اختیار بخش خصوصی قرار می‌گیرد؟
ما هنوز هم تجهیزات را به صورت بلاعوض در اختیار بخش خصوصی قرار می‌دهیم ولی این امر الزاماتی دارد. در حال حاضر متوسط کارکرد کمپرسورها در کشور حدود 7.3 ساعت در شبانه‌روز است در حالی که به راحتی می‌تواند تا 2.5 برابر این مقدار کار کند که این امر نشان‌دهنده میزان تقاضا برای CNG در کشور است. ظرفیت بوجود آمده در کشور حدود دو میلیون و 650 هزار مترمکعب در ساعت است یعنی با فرض کارکرد 10 ساعته کمپرسورها، می‌توانیم 26 میلیون و 500 هزار مترمکعب CNG تولید کنیم ولی در حال حاضر مصرف کشور 20 میلیون مترمکعب است. بنابراین به جز چند کلان‌شهر که فراهم کردن زمین بسیار مشکل است و البته تهیه زمین جزء تعهدات وزارت نفت نیست، در سایر مناطق کشور شرایط نرمال حاکم است و مشکل جایگاه و توسعه آن وجود ندارد. پس در حال حاضر اگر بخش خصوصی متقاضی ساخت جایگاه CNG باشد در وهله اول شرایط زمین را بررسی کرده و در صورت مساعد بودن، تجهیزات لازم را در اختیار آنان قرار می‌دهیم در صورتی که در روزهای نخست توسعه این صنعت، این‌گونه نبود. البته خوشبختانه برخی از متقاضیان بخش خصوصی هم وجود دارند که خودشان اقدام به تهیه تجهیزات و راه‌اندازی جایگاه نموده‌اند که تعداد آنها به 40 جایگاه می‌رسد و حدود 30 جایگاه با این شرایط نیز در حال ساخت است که دولت برای آنها تسهیلاتی به نام کارمزد ویژه در نظر گرفته است. بر این اساس، در هر مترمکعب گاز، مقداری مابه‌التفاوت از سوی دولت به جایگاه‌دارانی که خود اقدام به تهیه تجهیزات کرده‌اند پرداخت می‌شود که این مبلغ برای کلان‌شهرها 60 تومان و برای سایر شهرها، 40 تومان در هر مترمکعب است و خوشبختانه در مصوبه افزایش کارمزدها، این رقم افزایش یافته است. همچنین در حال حاضر نرخ کارمزد برای جایگاه‌های بخش خصوصی 80 تومان و برای جایگاه‌های شهرداری 70 تومان در هر مترمکعب است.
لطفاً بفرمایید الگوی پیاده‌سازی جایگاه‌های CNG را از کدام کشورها کسب کردید؟
خوشبختانه باید بگویم در این زمینه هیچ کشوری به اندازه ایران پیشرو نبوده است. ما نسبت به بسیاری از کشورهای جهان دو مزیت بزرگ داریم که یکی از آنها دارا بودن منابع بزرگ گاز طبیعی و دومی شبکه سراسری گازرسانی است که باعث می‌شود تامین ورودی گاز جایگاه کار سختی نباشد. در صورتی که بسیاری از کشورهای دنیا از این مزیت‌ها بی‌بهره هستند، برای مثال کشور چین که سرمایه‌گذاری و پیشرفت بسیار خوبی در صنعت CNG داشته است در برخی از شهرهای خود توانسته شبکه گازرسانی ایجاد کرده و در بقیه شهرها با ایجاد یک ایستگاه مادر نزدیک گاز، پس از تولید و ذخیره‌سازی، این گاز را به ایستگاهی که گاز ندارد منتقل کرده و به خودرو تزریق می‌کند. به نظر من مقایسه بین کشورها باید با بررسی دقیق شرایط انجام شود. برای نمونه متاسفانه خودروهای بنزین‌‌سوز کشور ما مصرف سوخت بالایی دارند و این موضوع باعث ایجاد آلودگی هوا و واردات بنزین به کشور شده است. از سوی دیگر دارا بودن بزرگترین ذخایر گازی دنیا و شبکه سراسری گاز، باعث شده استفاده این انرژی به عنوان یکی از بزرگترین مزیت‌های ما مطرح باشد. بنابراین به نظر من با توجه به این شرایط، رویکرد ایران به سمت استفاده از CNG بسیار درست و اصولی است.
ارزش طرح‌های CNG کشور تاکنون به چه میزان بوده است؟
از ابتدای شکل‌گیری این صنعت تاکنون حدود 4 هزار میلیارد تومان هزینه شده که البته بازگشت آن بابت صرفه‌جویی در مصرف بنزین، مسائل زیست محیطی و … چند برابر این مبلغ بوده است.
هدف شما از ایجاد برند در بحث CNG چیست؟
فرض کنیم در حال حاضر 10 تا 20 برند در کشور داریم که 1000 جایگاه در کشور را اداره می‌کنند. در این صورت شرکت ملی پخش به جای اینکه با 1000 نفر مالک مختلف سروکار داشته باشد با 20 برند طرف است. ما از مدت‌ها پیش روی برندسازی کار کردهایم که خوشبختانه انجمن صنفی جایگاه‌های CNG از روز اول با ما همراه بود و در ادامه انجمن سازندگان تجهیزات CNG هم به ما اضافه شد. در این راستا با کمک هم پیشنهاد اولیه خود را طراحی کردهایم که 85 درصد این طرح آماده است. بنابراین به دلیل اینکه رابطه ما با برند بر اساس توافقنامه، یک رابطه حقوقی است، می‌توانیم خواسته‌های استانداردی شرکت ملی پخش و خواسته‌های مالی برند را که شاید نتوان در تک‌تک جایگاه‌ها اعمال کرد، در نظر گرفته و با سرعت و نظام‌مندی بیشتری، بحث‌های استانداردها، بازرسی‌های دوره‌ای و … را در جایگاه‌ها جاری کرد. در این طرح پیش‌بینی شده که در صورت ورود شرکت واجد شرایط خارجی حتماً یک شریک داخلی باید در کنار آن قرار گیرد.
در پایان اگر نکته‌ای باقی مانده است بفرمایید.
با توجه به اینکه 29 دی‌ماه روز هوای پاک نامگذاری شده است با توجه به وظیفه خود و اینکه CNG را سوخت سبز می‌دانم از مردم به دلایل بسیار که مهمترین آن مسائل زیست محیطی است درخواست می‌کنم که به سمت استفاده از CNG بیایند چرا که با بهره‌برداری از این سوخت پاک، علاوه بر مزایای مادی آن، آینده بهتری برای خود و فرزندانمان خواهیم ساخت.
منبع: www.cngmag.ir