مجله صنعت CNG به نقل از دنیای اقتصاد :
گروه بنگاهها- فاطمه حاجعلی: امروزه «سیانجی» دیگر نام غریبی برای مردم ایران نیست. گاز فشرده طبیعی، امروزه به حرکت درآورنده بسیاری از اتومبیلها در کشور ما است. گاز سیانجی قبل از استفاده باید یک مرحله گندزدایی را پشتسر بگذارد و یک سوخت ایمن و پاک در مقایسه با سوختهای فسیلی مثل بنزین یا گازوئیل است.
خودروهایی که از گاز طبیعی بهره میبرند 80 درصد نسبت به خودروهایی با سوخت فسیلی کمتر در تخریب لایه اوزون نقش دارند. گاز طبیعی سوختی با احتراق پاك، تمیز و بهینه است كه سبب افزایش عمر موتور و كاهش تعمیرات آن میشود. گاز طبیعی فشرده یا همان سیانجی به نسبت بنزین از امنیت بالاتری برخوردار است. اول آنکه این گاز از هوا سبکتر است، وجود شبكه عظيم خط لوله گاز طبيعي در اقصينقاط ايران وجود اين گاز را در همه مکانها در دسترس قرار داده است، بنابراين هزينه حمل و نقل اين گاز بهشدت كاهش يافته است.
همچنين مقايسه قيمتهاي ميانگين سیانجی و بنزين در بازارهاي جهاني به وضوح نشان ارزاني این سوخت نسبت به بنزين است. متاسفانه با افزایش قیمت سیانجی از ابتدای سال جاری و اختلاف اندک بین قیمت بنزین و سیانجی شاهد کاهش چشمگیر مصرف این سوخت پاک هستیم که در این خصوص انجمن صنفی جایگاهداران سیانجی باید راهکارهایی را برای افزایش مصرف سیانجی پیدا کند. افزایش جایگاهها و همچنین بهبود کیفیت خدماتدهی جایگاههای سیانجی از اقدامات مثبتی بوده که تاکنون نتوانسته هدف موردنظر فعالان سیانجی را جلب کند. فعالان این صنعت معتقدند که باید دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت به بهبود زیرساختهای این صنعت کمک کرده تا از افزایش بیشتر مصرف بنزین در کشور که منجر به افزایش واردات خواهد شد، جلوگیری شود. در همین راستا نظر فعالان اقتصادی درباره مشکلات صنعت سیانجی در ادامه میآید:
شهریار خاشع
دبیر انجمن و عضو هیات مدیره انجمن صنفی سازندگان تجهیزات مصرف و سایرسوختهای جایگزین CNG
توسعه صنعت CNG از ابتدای دهه 1380 آغاز شد و باوجود تغییر شدید سیاستها، نهادهای مسوول و مدیریتها به دستاوردهای ارزندهای دست یافته است و اكنون مصرف روزانه CNG حدود بیست میلیون مترمكعب و سهم آن 23درصد سبد سوخت ناوگان سبك كشور است. جایگزینی این فرآورده نقش كلیدی در تامین سوخت خودرو به سبب كمبود و محدودیت واردات بنزین طی دوره 92-1385 داشته و صرفهجویی ارزی بالغ بر 30 میلیارد دلار ایجاد کرده است.
تاكنون 2295 جایگاه CNG با ظرفیت نصب شده بیش از 60 میلیون مترمكعب در روز احداث شده است. 3/ 3 میلیون خودرو گازسوز تولید یا تبدیل شده است. كارخانههای خودروسازی ظرفیت تولید سالانه 400 هزار خودرو گازسوز را ایجاد نمودهاند. موتور پایه گازسوز در كشور تولید میشود. ظرفیت تولید داخلی مخازن CNG بالغ بر 850 هزار مخزن در سال است. ورق فولاد آلیاژی این مخازن در كشور تولید میشود. انواع كیتهای گازسوز، شیرآلات و سیستمهای كنترلی در كشور تولید میشود. نظام بازرسی جایگاهها فعال شده و بازرسی خودروهای گازسوز در مراحل نهایی اجرا است و با این همه دستاوردهای این بخش به این فهرست محدود نمیشود،گازطبیعی بهعنوان مزیت اقتصادی یكی از عوامل پایهای این موفقیتها است. ذخایر گازطبیعی ایران در رتبه نخست جهان قرار دارد و بخش عمدهای از این ذخایر با همسایگان مشترك است. به لحاظ حفظ منافع ملی برداشت متناسب از میادین مشترك از اولویت بالایی برخوردار است و عملكرد وزارت نفت در این زمینه در سالهای اخیر با توجه به محدودیتها قابل تقدیر است.
صادرات گازطبیعی با محدودیتهای فناورانه، سرمایهای و ترانزیت از دیگر كشورها روبهرو است و در نتیجه جایگزینی گازطبیعی بهجای فرآوردههای نفتی امری ناگزیراست. سهم گازطبیعی در مصرف انرژی كشور از 8درصد در سال 1357 به 64درصد در سال 1392 افزایش یافته و در حال حاضر نیز طرحهای متعددی برای افزایش بیشتر سهم گاز در مصرف انرژی در دست اجرا است. آلایندگی گازطبیعی از دیگر سوختهای فسیلی كمتر است و جایگزینی بیشتر آن میتواند راهی برای كاهش بحران زیست محیطی ناشی از آلایندگی هوا بهویژه در كلانشهرها باشد. این صنعت نیز با ركود بازار، محدودیتها و هزینه سنگین تامین مواد اولیه و قطعات، كمبود نقدینگی، محدودیت صادرات و دیگر مشكلات صنعتی كشور مواجه است، ولی چالشهای دیگری هم فراروی آن هست.
در گذشته تغییر سیاستها و برنامههای توسعه CNG و توقف پروژهها مشكلات زیادی برای این صنعت ایجاد کرده كه برخی از پیامدهای آن هنوز ادامه دارد. پرسش كلیدی این است كه چشمانداز آینده این صنعت چیست؟ از یكسو این انتظار وجود دارد كه مصرف CNG در یك دوره پنجساله تا دو برابر افزایش یابد، ولی بهرغم افزایش تعداد خودروهای گازسوز و جایگاههای سوختگیری CNG در سالهای اخیر و كاهش قیمت در تابستان امسال میزان مصرف افزایش محسوسی نداشته است و این موضوعی است كه باید در كانون توجه این صنعت و نهادهای مسوول قرار داشته باشد. سیاستهای قیمتگذاری سوخت تاثیر زیادی بر بازار صنعت CNG و صنایع مشابه دارد و همچنین كسب رضایت خریداران خودرو گازسوز به همان میزان اهمیت خواهد داشت، هر چند میزان مسافت طی شده خودرو گازسوز با یك مخزن پر نسبت به گذشته افزایش یافته است ولی هنوز كمتر از پیمایش خودروهای بنزینی است. مخزن بخش عمده فضای صندوق عقب را اشغال میكند و هزینه نگهداشت و تعمیر این نوع خودرو هم بیشتر است.
در كلانشهرها كمبود جایگاه سوختگیری وجود دارد و در شهرهای كوچك نسبت خودرو به جایگاه متناسب نیست. در سالهای اخیر اقدامات مساعدی در جهت بهبود وضعیت اقتصادی جایگاههای CNG بهعمل آمده ولی هنوز مشكلاتی در این زمینه وجود دارد و جایگاهها توان مالی برای تعمیر و نگهداشت مناسب را ندارند. اجرایی نشدن بازرسی خودرو گازسوز نیز نگرانیهایی ایجاد میکند. ایجاد یك مرجع حرفهای تخصصی مستقل برای حل و فصل موضوعات فنی بین ذینفعان این صنعت نیز یكی دیگر از كاستیهای این حوزه است. با توقف تبدیل سوخت خودرو به CNG عملا بازار سازندگان تجهیزات CNG به كارخانههای خودروسازی محدود شده و شرایط خرید و نحوه پرداخت خودروسازان موقعیت دشواری برای سازندگان این تجهیزات ایجاد کرده است. در برخی از موارد دیدگاههای مشتركی بین دو طرف وجود ندارد. اكنون كشور ما بزرگترین بازار CNG جهان است و از لحاظ ظرفیتهای صنعتی در این بخش در موقعیت جهانی برتری قرار گرفته است. تثبیت این موقعیت و تبدیل آن به ظرفیتهای صادراتی نیازمند توسعه فناوریهای برتر در خودرو، تجهیزات و جایگاه و كسب حوزهها نقش راهبری فناورانه در این صنعت است تا بتوان كسب بازارهای صادراتی را هدف قرار داد و در اختیار داشتن منابع نخست گاز جهان را به موقعیتی جهانی بدل کرد.
تحقق این اهداف نیازمند همسویی و همكاری صنایع خودروسازی، صنعت CNG و نهادهای مسوول در بخشهای انرژی، تجارت و اقتصاد است. انجمنهای صنعت CNG تلاش كردهاند با ایجاد انسجام در درون این صنعت و تعامل سازنده با دیگر ذینفعان این زمینه حیاتی را فراهم آورند و در عین حال با ایفای نقشی هر چه فعالتر در عرصه بینالمللی زمینههای لازم جهت توسعه صادرات را فراهم آورند. برگزاری كنفرانس و نمایشگاه ANGVA 2017 در ایران یكی از دستاوردهای این فعالیتها است. دستیابی به همسویی و همكاری موثر نیازمند كسب شناخت مشترك حرفهای، زبانی مشترك و اعتماد بین ذینفعان است.
بهرام توسلی
مدیر عامل و عضو هیات مدیره شرکت سازنده مخازن تحت فشار کاوش و عضو هیات مدیره انجمن CNG
مخازن سی ان جی بهدلیل استانداردهای خاصی که در فرآیند تولید آن باید رعایت شود و بهدلیل حساسیت فوقالعاده در برابر انفجار، قطعه فوق ایمنی محسوب میشود. به نحوی که شاید تا به حال بارها این جمله را شنیده باشید که «هر مخزن سی ان جی که روی هر خودرو نصب شده است در حکم یک بمب متحرک است.» هرچند جمله مذکور شاید کمی با اغراق همراه باشد و لرزه بر تن هموطنان استفادهکننده از این سوخت پاک بیفکند، اما به واقع بیانگر حساسیت و اهمیت موضوع است. مخازن سی ان جی در تمام دنیا در چهار تیپ تولید میشود: مخازن نوع یک؛ تمام فولادی با آلیاژ خاص است. مخازن نوع دو و نوع سه؛ دارای هسته فولادی بوده که الیاف کامپوزیت روی آن پیچیده شده است. در نهایت مخازن نوع چهار؛ علاوهبر الیاف کامپوزیت دارای هسته پلیمری به جای هسته فولادی هستند. گرچه در تمام دنیا و نیز کشور عزیزمان بیش از 80 درصد تولیدات مخازن تحت فشار بهدلیل قیمت تمامشده بسیار پایینتر، معطوف به مخزن نوع یک (تمام فولادی) شده است، اما در کاربردهای خاص که وزن کم مخزن پارامتر تعیینکننده باشد نقش مخازن نوع دو تا چهار پررنگتر خواهد شد
اما مخزن سی ان جی از هر نوع که باشد یک پارامتر اساسی در فرآیند تولید آن باید رعایت شود و آن یکپارچه بودن است. این نکته در کنار قطر، ضخامت دیواره و استحکام آلیاژ فولاد مصرفی، فرآیند تولید این محصول را بسیار پیچیده میکند. تستهای متعددی طی مراحل مختلف فرآیند تولید و کنترل کیفیت پس از تولید بروی مخازن تولیدی انجام میگیرد که هر یک نیاز به تجهیزات خاص و گرانقیمت دارد. تمام این فرآیندهای پیچیده، تجهیزات خاص و هزینههای گزاف ضامن صحت و سلامت محصول و در نتیجه ضامن جان مصرفکنندگان میتواند باشد. فشار کاری هر مخزن سی ان جی که بروی خودرو نصب میشود 200 بار (یعنی 200 برابر فشار هوا) است. البته فشار تست همه این مخازن یک و نیم برابر فشار کاری یعنی 300 بار بوده و حداقل فشار ترکیدن مخزن نیز 480 بار است. در آزمونهای بهعمل آمده توسط موسسات بازرسی ذیصلاح، تقریبا تمام مخازن تولید شده داخلی در فشاری بالاتر از 500 بار دچار ترکیدگی شدهاند و این یعنی کیفیتی فراتر از استانداردهای بینالمللی!
همچنین طبق استانداردهای جهانی عمر هر مخزن باید بین 15 تا 20 سال باشد و بر اساس شرایط سختگیرانه مصرف، اگر در هر روز حدود سه بار مخزن گاز بهطور کامل پر و خالی شود و به عبارتی در هر سال 1000 سیکل پر و خالی شدن را تجربه کند، باید در مدت عمر خود 15 تا 20 هزار سیکل را طی کند. دانستن این موضوع که بر اساس آزمایشهای موسسات بازرسی، «مخازن ایرانی بهطور عمده بالای 40 هزار سیکل دچار نشتی میشوند» اطمینان خاطر دوچندانی را به مصرفکنندگان هدیه میکند.در اینجا ذکر یک نکته مهم و اساسی لازم به نظر میرسد و آن این است که تمامی آزمونهای کیفی مذکور طی فرآیند تولید و کنترل کیفیت محصول تولید شده انجام پذیرفته و کیفیت محصول نهایی را تضمین میکند. ولی این به هیچ عنوان به تنهایی کفایت نمیکند و نقش بازرسی ادواری و تستهای لازم در حین استفاده از مخزن نیز به همان اندازه پررنگ و پر اهمیت است.
متاسفـانه باوجود قانون بازرسی ادواری خودروهای دوگانهسوز که وزارت کشور متولی اجرای آن است، تاکنون هیـچ اقـدام عـملی جدی در این خصوص صورت نگرفته و در معاینات فنی خودروها، بازرسی و تـست مخازن CNG بهطور کامل انجام نمیگیرد. این موضوع بسیار خطرآفرین بوده و درصـورت بـروز هـرگـونه حـادثـه ناگوار، باعث بدبین شدن مردم نسبت به صنعت سی ان جی و مخازن آن میشود.
طبق استاندارد باید هر سـال کل سیستـم گاز خـودرو اعـم از مـخزن بهصورت چشمی بازرسی شده و با آزمایشهای ساده حداقل نشتی احتمالی اتصالات بررسی شود. همچنین هر سه سال یکبار باید مخزن گاز خودرو باز شده و توسط مراکز مجاز مجهز به تجهیزات استاندارد تست که دارای گواهینامه بازرسی و تست مخازن تحت فشار از اداره کل استاندارد هستند، تحت تستهای گوناگون قرار گیرند و برچسب صحت و سلامت سیستم گاز دریافت کنند تا مجاز به سوختگیری در ایستگاههای سیانجی باشند. متاسفانه در بسیاری موارد مشاهده شده که برچسب مذکور در نزدیکی مراکز معاینه فنی با قیمتی بسیار نازل خرید و فروش میشود و بدون انجام معاینات و تستهای لازم تمامی خودروها مجاز به سوختگیری میشوند!
در برخی موارد مشاهده شده باوجود استفاده از مخزن با کیفیت، پس از سالها استفاده (بر اثر شرایط محیطی یا کیفیت نامناسب گاز) مخزن گاز یا اتصالات آن دچار خوردگی شده و بهدلیل عدم بازرسی و تست به موقع، موجب انفجار شده و جان هموطنان عزیز را به خطر انداخته است. در نهایت میتوان گفت در صورت حمایت دولت از شرکتهای تولیدکننده و همچنین الزامی کردن بازرسی ادواری و پیگیری جدی آن توسط نهادهای ذیربط و صد البته توجه ویژه مردم به اهمیت این موضوع و رعایت اصول ایمنی و استاندارد در هنگام خرید و طی مدت مصرف، استفاده از سوخت سی ان جی و تمامی متعلقات آن نهتنها خطرناک نبوده بلکه سوختی به مراتب پاکتر و بهصرفهتر نسبت به بنزین است. در غیر اینصورت استفاده از مخازن غیر استاندارد و عدم رعایت مسائل ایمنی میتواند فراتر از یک بمب عمل کند و خطرات جانی جبرانناپذیری را به همراه داشته باشد.
کیومرث مبلغناصری
مدیر عامل شرکت آسیاناما عضو هیات مدیره انجمن CNG
سرمایهگذاری مورد توجه در تفکر توسعه سیانجی سبب پیشروی و دستاوردهایی شده که بازگشت به عقب یا توقف آن، چیزی جز اتلاف وقت و نادیده گرفتن فرصتهای موجود و ثروت ملی نخواهد بود.
امروز آنقدر در ترویج بهرهمندی از سوخت پاک پیشرفت کردهایم که اگر در حفظ آن غفلت شود، مورد سرزنش نسلهای آینده قرار میگیریم. چنانکه به منابع فراوان و ارزان در دسترس گاز طبیعی و به سرمایهگذاری سنگین انجام شده نمیتوان کم توجه بود. نادیده گرفتن ظرفیتها و فرصتهای این صنعت، نه تنها از عمق مشکلات آن نخواهد کاست بلکه با شدت و معضلات بزرگتری مواجه خواهد شد. امنیت و ایمنی و منافع اقتصادی مورد انتظار در مصرف سیانجی و همچنین تعدد مراجع و متولیان امر از تامین تا توزیع و تجهیز خودرو به سامانه سیانجی، نیاز به یک مرکز واحد و مدیریت همسو دارد.
تشکیل نهادهای خودجوش غیردولتی به دلیل ایجاد حساسیت و نبود متولی، چند شاخه شده و وقـت آن است که این فرصـت ذیقیمت که در حفظ محیطزیـست و بهره برداری بهینه از منابع و سلامت نسلهای آینده مثمر ثمر خواهد بود، با رفع موانع، مورد توجه بیشتری قرار گیرد. استفاده از گاز طبیعی بهعنوان سوخت خودرو، دارای تاریخ نسبتا طولانی است و عمده ترین دلیل آن حفظ محیط زیست، عوامل اقتصادی، رفاهی و پایداری بیشتر ذخایر گاز طبیعی نسبت به فرآوردههای نفت خام است. همچنین در ایران، عوامل دیگری همچون قیمت ارزان گاز طبیعی، اهمیت جایگزینی گاز نسبت به سایر سوختهای فسیلی به تبع سیاستهای کلان اقتصادی دولت، وجود زیرساختهای لازم از جمله تاسیسات پالایشگاهی و خطوط انتقال، توانمندیهای فنی و مهندسی مورد نیاز و امنیت بیشتر استفاده از سیانجی به نسبت استفاده از بنزین و یا گازوئیل در جریان حوادث رانندگی، کاهش انتشار گازهای گلخانهای به منظور دستیابی به اهداف و سیاستهای بینالمللی مانند پیمان کیوتو از دلایل عمده انتخاب گاز طبیعی بهعنوان سوخت خودرو در مقایسه با سایر سوختهای مایع است.
ظهور سوخت سیانجی در ایران به سال 1350 میرسد، زمانی که بحث تنوعسازی مصرف انرژی مطرح شد. در این سال در قالب یک آزمایش در شهر شیراز 1200 خودرو به این سوخت مجهز شدند و ۱۶ سال بعد در سال 1366 این تست در شهر مشهد با دوگانه کردن همین تعداد خودرو پیگیری شد و سپس در سالهای 1367 تا 1374 برای شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه، این طرح پیشنهاد شد که در نهایت در سال 1375 به سرانجام رسید. در حال حاضر تعداد خودروهای دوگانه سوز به مرز 4 میلیون دستگاه خودرو رسیده است و جایگاههای سیانجی در نظرگرفته شده برای این خودروها 2294 ایستگاه در کل کشور است که وظیفه شارژ این سوخت را برعهده دارند.
با احتساب این آمار میتوان یک تحلیل منطقی در رابطه با آینده صنعت سیانجی متصور شد. فراهم شدن زمینه بسیار مناسب سوختگیری در کشور با احداث و راهاندازی تعداد بالای جایگاههای سوخت سیانجی هزینههای بالا، توانسته یک سوخت جایگزین مناسب به جای بنزین را در کل کشور فراهم کند. همچنین چهار میلیون خودرویی که هم اکنون وابسته به این جایگاهها میباشند تاکیدی بر بقای استفاده از این سوخت در سالهای آتی به جای بنزین است.
تورم ایجاد شده در سالهای گذشته و مخصوصا تاثیر آن در بالا رفتن قیمت بنزین و حذف یارانههای دولتی برای این سوخت و آزاد شدن قیمت بنزین، از عواملی است که بهطور مستقیم تقاضای مصرفکنندگان را از بنزین گرانقیمت (سوخت فسیلی) به سمت مصرف گاز طبیعی هدایت میکند که این خود نشان از پررنگ شدن صنعت CNGدر آینده نزدیک دارد. هزینه سوخت بنزین به ازای هر کیلومتر 100 تومان و هزینه سوخت گاز طبیعی به ازای هر کیلومتر 45 تومان است. بنزین 1000 تومانی و گاز کیلوگرمی 600 تومان فرض شده است. برای مثال برای یک خودرو که متوسط سالانه 25000 کیلومتر مسیر طی میکند اگر بنزین سوز باشد هزینه سوخت آن 2.500.000 تومان خواهد بود که در صورت گاز سوز بودن، هزینه سوخت آن به 1.125.000 تومان کاهش مییابد. تورم، از یک طرف باعث پایین آمدن ارزش ریالی شده که این خود فرصتی برای صادرات این محصول به کشورهای مصرفکننده را به وجود آورده و از طرف دیگر کاهش قیمت تمامشده مخازن تولیدی از ورق با کیفیت بسیار بالاتری نسبت به مخازن موجود در بازاربه خاطر در نظر گرفتن بومیسازی مواد اولیه اصلی مخازن CNG (ورق)، امکان رقابت با رقبای داخلی و حتی خارجی را فراهم میسازد.
برای مثال مخازن تولیدی از ورق که قبلا با قیمت جهانی 3 دلار در ازای هر لیتر ارائه میشد (زمانی که دلار 3000 تومان بود) در حال حاضر این قیمت به خاطر افزایش نرخ دلار (3500 تومان) به 5/ 2 دلار به ازای هر لیتر رسیده و پس از بومیسازی این قیمت شناور شده و با توجه به سیاستهای مدیریت ارشد شرکتهای تولیدکننده مخازنCNGاین قیمت میتواند حتی به 3/ 2 دلار به ازای هر لیتر نیز برسد که این حاکی از توان رقابتی با سایر رقبای خارجی است. که مخازن صادراتی از نوع تولیدی از ورق میباشند که به علت فرم دهی کشش سرد از کیفیت بسزایی برخوردار بوده و میتوانند در بازارهای خارجی و حتی اروپایی حرفی برای گفتن داشته باشند. با در نظر گرفتن این محاسبات میتوان بازار خارجی را بهعنوان فرصت ایده آل شناسایی و انتخاب کرد. از طرف دیگر باید تهدیدهایی چون دیزلی شدن خودروهای داخلی، عدم تحقق برنامههای خودروساز نسبت به اولویت بندی تولید خودروی دوگانهسوز، ورود خودروهای هیبریدی توسط شهرداری تهران، واردات بیرویه محصولات بیکیفیت چینی که باعث انفجار و رعب و وحشت مردم از خرید این نوع مخازن میشود را نیز در نظر داشت و نسبت به هر یک واکنش مناسب و درخور در پیش گرفت تا این صنعت با توجه به پیشینه خوبی که دارد متحمل شوکهای ناگهانی نشود. در بازار داخلی، خودروسازان که بهعنوان مشتریان اصلی این صنعت به حساب میآیند میتوانند با اتخاذ یک سیاست مناسب و در نظر گرفتن سود جمعی نسبت به رونق این صنعت سهم ویژهای داشته باشند.
منبع: www.cngmag.ir